تعبديات و مسئوليت نتيجه
مسئوليت‌هاي ديني ما بر دو قسم است، بعضي مسئوليت‌ها مسئوليت يک کار است با يک شکل بالخصوص و قيافه معين، همه خصوصيات کار و اجزاء و شرائطش را خود اسلام معين کرده است و گفته است که شما اين کار را در اين قالب معين و با اين شکل خاص انجام دهيد، البته اين کار براي نتيجه‌اي فرض شده، اما ما مسئول نتيجه نيستيم. اينها را مي گويند تعبديات، ما مي‌توانيم آن نوع کارها را مسئوليت شکل و قالب بناميم، مثلا نماز دستوري است که مقدمات و مقارنات معين دارد، شرايط و اجزايي دارد، موانع و قواطعي دارد، دستور اين است که ما نماز را هميشه با همين قالب و شکل انجام دهيم، تعبدي محض است، البته اين کار با اين شکل به خاطر نتيجه‌اي است، بلکه نتايجي برايش هست: ان الصلوة تنهي عن الفحشاء و المنکر(عنکبوت،آیه 45)، اما ما فقط مسئول مقدمه اين نتيجه هستيم، نه مسئول خود نتيجه، اگر آن مقدمه را به طور صحيح کامل که تعيين شده و دستور رسيده انجام دهيم نتيجه خود‌بخود دنبالش
هست.
نوع ديگر از مسئوليت هست که ما آن را مسئوليت نتيجه مي ناميم. يعني نتيجه را به عهده انسان مي‌گذارد و مي‌گويد من فلان نتيجه را مي‌خواهم، اما اينکه آن نتيجه با چه وسيله و چه مقدمه و با چه شرايط و در چه قالبي انجام داده شود؟ با هر وسيله‌اي که بهتراست، يک وسيله ثابت و يک نواخت قابل تعيين و اندازه گيري ندارد، در هر موردي و در هر زمان آن وسيله فرق مي کند... معمولا اين گونه مسئوليت‌ها در جاهايي است که وسيله يکنواخت نيست، متغير است، در يک حال از اين وسيله بايد استفاده کرد و در حال ديگر از وسيله ديگر، خصوصيات زمان و مکاني و غيره فرق مي کند، در اين گونه موارد بايد رفت و حساب کرد و انديشيد و وسيله مناسب را به‌دست آورد.
در اسلام هر دو گونه مسئوليت وجود دارد، نماز و روزه و ساير تعبديات از نوع اول است، اما جهاد از نوع دوم است. در جهاد مسلمانان موظفند که از حوزه اسلام دفاع کنند و استقلال مسلمين را حفظ نمايند، اما با چه وسيله‌اي؟ آيا با شمشير يا با تفنگ، يا وسائل ديگر؟ آن ديگر تعيين نشده و اساسا قابل تعيين و اندازه‌گيري نيست. مسلمانان در هر زماني موظفند بهترين وسيله را براي اين کار تهيه ببينند: « واعدوا لهم ما استطعتم من قوه» (انفال، آیه 60). بايد ببينيد بهترين وسيله در هر زمان چيست؟
* شهید مطهری، ده گفتار، صص167 و 166